Οι κάτοικοι του Γιουσούφελι, στην ανατολική επαρχία Αρτβιν της Μαύρης Θάλασσας, ξεριζώνονται εξαιτίας υδροηλεκτρικού φράγματος που «καταπίνει» την πόλη τους και προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ της μνήμης που «βουλιάζει» και της οικονομικής ανάπτυξης
Κάθε μέρα, το νερό ανεβαίνει περίπου ένα μέτρο. Οι κάτοικοι βλέπουν την πόλη τους να βυθίζεται· τα παλιά τους σπίτια χάνονται στο νερό, όπως και οι γέφυρες· από τους μιναρέδες φαίνονται μόνον οι κορυφές. Μια πολίχνη στην τουρκική Μαύρη Θάλασσα, στην επαρχία Αρτβιν, την καταπίνει ένας ποταμός.
Το φράγμα του Γιουσούφελι, το υψηλότερο μέχρι ώρας στην Τουρκία, πρόκειται να παραγάγει, μέσω του υδροηλεκτρικού σταθμού, ενέργεια που θα καλύπτει τις ανάγκες περίπου 2,5 εκατ. ανθρώπων ή 750.000 αυτοκινήτων Togg – το πρώτο εγχώριο και πλήρως ηλεκτρικό όχημα της Τουρκίας, όπως είχε πει ο Τούρκος πρόεδρος. Ωστόσο, ξεριζώνει τις ζωές άλλων 7.500, και αυτοί μόνον από το Γιουσούφελι.
Οπως είναι ασφαλώς αναμενόμενο, δεν επηρεάζονται αποκλειστικά οι ανθρώπινες ζωές. Η βιοποικιλότητα της περιοχής ταράσσεται, καθώς το υδροηλεκτρικό φράγμα επιδρά στα 70 είδη φυτών που απαντώνται στην περιοχή. Περιβαλλοντολόγοι, ακτιβιστές και κάτοικοι, επί χρόνια, εφιστούν την προσοχή, αλλά η οικονομική διάσταση και τα ενεργειακά κέρδη από το έργο τίθενται σε πρώτο πλάνο.
Εξάλλου, η Τουρκία, σύμφωνα με το υπουργείο Εξωτερικών της, είναι υποχρεωμένη να εισάγει περίπου το 75% των ενεργειακών της αναγκών, ενώ, ταυτόχρονα, διακηρύσσει ότι επιθυμεί να καταστεί ενεργειακός κόμβος για την ευρύτερη περιοχή. Κάτι που αποδεικνύεται και από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις που ολοκληρώνονται στο Ακούγιου.
Τον περασμένο Νοέμβριο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εγκαινίασε το φράγμα και τον υδροηλεκτρικό σταθμό στο Γιουσούφελι. Είναι «ο πρώτος στη χώρα μας με ύψος 275 μέτρα και κατατάσσεται πέμπτος στην κατηγορία του παγκοσμίως», είχε πει ο Τούρκος πρόεδρος, σύμφωνα με τουρκικά δημοσιεύματα. Είχε δηλώσει, μεταξύ άλλων, ότι οι δισεκατομμύρια κιλοβατώρες που θα παράγονται στο εν λόγω φράγμα θα επιφέρουν στην τουρκική οικονομία περί τα 260 εκατ. δολάρια.
«Παρόλο που υπάρχει έλλειψη ενέργειας στη χώρα μας, από εδώ θα καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες για ενάμιση χρόνο», είχε προσθέσει.
Περιτριγυρισμένη από απόκρημνα βουνά, με τον ποταμό Τσορούχ, με την ταχύτερη ροή στην Τουρκία, να διασχίζει τη στενή κοιλάδα και το Γιουσούφελι να βρίσκεται στις όχθες του, η περιοχή θεωρείτο εδώ και καιρό κατάλληλη τοποθεσία για φράγμα, με τις αρχικές μελέτες για ένα πιθανό έργο να χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1970, όπως αναφέρει το Foreign Policy. Το γενικό σχέδιο για την ανάπτυξη της υδροηλεκτρικής ενέργειας στον ποταμό Τσορούχ εκπονήθηκε τη δεκαετία του 1980. Τα θεμέλια για το φράγμα τέθηκαν τελικά το 2013. Αυτό που υπονομεύτηκε, όπως λέει χαρακτηριστικά το ίδιο δημοσίευμα, ήταν τα θεμέλια της ζωής του χωριού.
Και ήδη από το περασμένο φθινόπωρο, όπως αναφέρει η Daily Sabah, οι κάτοικοι του Γιουσούφελι αλλάζουν ζωή, μεταφερόμενοι στα νέα τους σπίτια και καταστήματα. Αυτή είναι στην πραγματικότητα η έβδομη φορά στην ιστορία του χωριού που οι κάτοικοι αναγκάζονται να ξεριζωθούν. Το Γιουσούφελι μετονομάστηκε με την πάροδο των δεκαετιών και είδε το κέντρο της πόλης του να μεταφέρεται κατά τη διάρκεια της οθωμανικής εποχής και των πρώτων χρόνων της Τουρκίας. Τελικά, έλαβε το σημερινό του καθεστώς ως συνοικία της επαρχίας Αρτβιν το 1950 και το κέντρο της πόλης μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση – αυτή που τώρα μεταφέρεται ξανά.
Ο Φατίχ Γεντικλί, κάτοικος του Γιουσούφελι, δήλωσε στη Hürriyet ότι η μετεγκατάσταση θα κάνει την πόλη να «χάσει την ψυχή της». «Είχαμε καταφέρει να γίνουμε πόλη μέσα σε 50 χρόνια. Ο νέος μας οικισμός δεν μπορεί να το πετύχει αυτό σε 100 χρόνια».
Η νέα πόλη, όπως λέει το δημοσίευμα, αποτελείται από περισσότερες από 2.600 κατοικίες και 317 επιχειρήσεις για το Γιουσούφελι, καθώς και 520 σπίτια και πέντε καταστήματα για τους κατοίκους επτά άλλων χωριών της περιοχής. Η νέα πόλη περιλαμβάνει παιδικές χαρές, εμπορικά κέντρα και σχολεία, ενώ οι κάτοικοι θα ζουν για τα πέντε επόμενα χρόνια δωρεάν.
Το έργο, το οποίο περιλαμβάνει, πλην του οικισμού, 46 σήραγγες και 23 γέφυρες και οδογέφυρες και περίπου 110 χλμ. νέων δρόμων, κόστισε περί τα 2 δισ. δολάρια.
Οπως γράφει το Foreign Policy, οι κάτοικοι βρίσκουν τα πάντα… αποστειρωμένα και μονότονα, πολύ μακριά από τη μισοβυθισμένη πλέον πόλη με τους πλούσιους ορυζώνες, τις καταπράσινες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τα οπωροφόρα δέντρα και την κάποτε πολύβουη βιομηχανία τουρισμού που προσείλκυε λάτρεις του ράφτινγκ. Και προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ του αναγκαίου ξεριζωμού –με τις περιουσίες και τις μνήμες τους να βουλιάζουν– και της οικονομικής ανάπτυξης που υπόσχεται το έργο.
Οπως έχουν δηλώσει κάτοικοι της περιοχής, «αφήνουμε τις αναμνήσεις μας εδώ… θα βυθιστούν», όπως έχει πει ο Νετζμετίν Τασκίν στο πρακτορείο Anadolu.
«Μοιάζει λίγο με τη Βενετία αυτές τις μέρες. Σύντομα, όλα θα εξαφανιστούν. Δεν θέλαμε να μετακομίσουμε, ούτε να δούμε την οικογένειά μας να διαλύεται, αλλά η επιλογή δεν ήταν δική μας», έχει πει η Ντίλα Γίγκιτ, που έκανε λόγο, στο Foreign Policy, για το σύστημα κλήρωσης, διά του οποίου είχαν παραδοθεί τυχαία διαμερίσματα σε κάθε οικογένεια. «Ζούσαμε με τη γιαγιά μου. Τώρα βρίσκεται στην άλλη άκρη της πόλης και μόλις και μετά βίας τη βλέπουμε. Νιώθει μοναξιά», έχει πει η ίδια.
«Περνάμε ωραία εδώ τρώγοντας τα γεύματά μας στα μπαλκόνια και τις ταράτσες μας. Στους νέους οικισμούς, στις νέες πολυκατοικίες, δεν θα έχουμε τίποτα από αυτά», δήλωσε ο 86χρονος Γκιουλουζάρ Γιουκσέλ στη Hürriyet.
Ορισμένοι είναι πιο αισιόδοξοι. «Θα είναι μια αργή διαδικασία, αλλά πιστεύω ότι θα γίνει μια όμορφη πόλη», έχει πει ο Χουσεΐν Αϊντίν, στην Daily Sabah. «Εξάλλου, θα έχουμε και λιμναίο τοπίο», προσέθεσε. «Είμαι περήφανος για το κράτος, γι’ αυτό που έχει κάνει εδώ. Οι εργάτες σχεδόν έκοψαν το βουνό για να δημιουργήσουν μια πεδινή περιοχή ώστε να μπορούμε να μετακινηθούμε», είναι η άποψη του Αλί Μπαλτσί.
Ο δήμαρχος του Γιουσούφελι, Εγίπ Αϊτεκίν, δήλωσε στη Hürriyet ότι «μέχρι τώρα συνολικά 3.180 άτομα έχουν υποβάλει αίτηση για τις νέες κατοικίες. Χτίζεται ένας οικισμός που θα φιλοξενήσει περίπου 10.000 άτομα».
Ο Αϊτεκίν ανέφερε στην ίδια εφημερίδα ότι «αξιολογούμε πόλεις που έχουν ήδη επανεγκατασταθεί για παρόμοιους λόγους, ώστε να μη γίνουν τα ίδια λάθη και εδώ. Εχουμε πάει τέσσερις φορές στο Χασάνκεϊφ», αναφερόμενος στη νοτιοανατολική αρχαία πόλη, η οποία σύντομα θα βυθιστεί πλήρως από τα πλημμυρικά ύδατα του φράγματος Ιλίσου και οι κάτοικοι της οποίας έχουν ήδη εκτοπιστεί.
Ο επί 14 χρόνια δήμαρχος του Γιουσούφελι, σε δηλώσεις του στη Milliyet, έχει πει: «Οταν είδα ότι η περιπέτεια με το φράγμα ήταν αναπόφευκτη, ένιωσα συγκίνηση στο έπακρο. Αλλά δεν είχα αρκετό ψυχικό χώρο· έπρεπε για να βρω χρόνο να κάνω νέα πράγματα και να ανταποκριθώ σε νέες ανάγκες, παρά να θυμάμαι τα παλιά. Δεν έχουμε περιθώρια να κλαίμε για τα έπη του παρελθόντος. Είναι πιο σημαντικό να χτίζουμε θεμέλια παρά να κλαίμε για το παρελθόν».
Οπως αναφέρει, πάντως, η Hürriyet, είχε εγκαίρως ξεκινήσει ένα πρόγραμμα για την καταγραφή της πόλης πριν εξαφανιστεί. Ολοι οι δρόμοι του κέντρου της πόλης καθώς και τα παρακείμενα χωριά καταγράφονται από κάμερες 360 μοιρών τόσο από την ξηρά όσο και από τον αέρα. Ετσι, ακόμα και χρόνια μετά, οι κάτοικοι του Γιουσούφελι θα μπορούν να επισκέπτονται εικονικά στην παλιά τους πόλη. Στο πλαίσιο του ίδιου έργου, στον νέο οικισμό θα δημιουργηθεί μουσείο της πόλης.
Διάσωση ζωικού και φυτικού βασιλείου
Στο μεταξύ, αδιάκοπες είναι και οι προσπάθειες, εδώ και μήνες, για τη διάσωση των ζώων, καθώς ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο η στάθμη του νερού όλο και ανεβαίνει. Σύμφωνα με τουρκικά δημοσιεύματα, εθελοντές, οι οποίοι ήρθαν στην περιοχή από όλη την Τουρκία και υποστήριξαν τη διάσωση πολλών ζωντανών οργανισμών κάτω από τα χαλάσματα στην περιοχή του σεισμού, έφτασαν, παράλληλα, σε δυσπρόσιτα μέρη με βάρκες, συνοδευόμενοι από αθλητές ράφτινγκ, και διέσωσαν σχεδόν 20 ζώα, όπως μικρά φίδια, καθώς και γάτες και σκύλους που μόλις είχαν γεννήσει. Στην περιοχή, όπου διασώζονται υδρόβια ζώα που είναι δύσκολο να ζήσουν σε νερά φραγμάτων, τα ζώα περιθάλπονται και ελέγχονται από εθελοντές κτηνιάτρους και σιτίζονται από τους κατοίκους.
Μάλιστα, όπως έχει δηλώσει ο Μεχμέτ Τίγογλου, πρόεδρος του Συλλόγου για τα Δικαιώματα των Ζώων και την Προστασία της Φύσης Nazilli, «με τους αθλητές μας στο κανό και στο ράφτινγκ, σώζουμε ζώα που έχουν παγιδευτεί σε βάρκες. Δυστυχώς, πάρα πολλά ζώα έχουν παγιδευτεί εδώ. Οι γάτες έχουν υποφέρει πολύ. Υπάρχουν επίσης γάτες που γεννούν μέσα σε κτίρια. Οι εθελοντές μας και οι κτηνίατροι που έχουν λάβει επαγγελματική εκπαίδευση έρευνας και διάσωσης ζώων από διάφορες περιοχές της Τουρκίας είναι εδώ και θα σώσουμε όλα τα πλάσματά μας σε αυτή την περιοχή».
Συνολικά, εθελοντές και αθλητές του κανό και του ράφτινγκ έχουν κατορθώσει να διασώσουν σχεδόν 1.000 ζώα, ενώ οι προσπάθειες διάσωσης συνεχίζονται σε πλήρη κλίμακα για τη διάσωση των υπολοίπων.
Την ίδια στιγμή, όπως λέει η Daily Sabah, υπό τον συντονισμό της Ενωσης για την Προστασία και τη Διατήρηση των Ζώων, της Φύσης και των Ανθρώπων (HAYDİKO), οι εθελοντές εργάζονται για τη μετεγκατάσταση των αδέσποτων ζώων σε ασφαλέστερες περιοχές.
Η Γενική Διεύθυνση Κρατικών Υδραυλικών Eργων (DSI), μάλιστα, η οποία επέβλεψε τα έργα, μετακίνησε επίσης 5.844 οπωροφόρα δέντρα, κυρίως ελιές, μουριές, καρυδιές και ροδιές και, επιπλέον, φύτεψε άλλα 77.000 δέντρα.
Οι υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις στην Τουρκία
Η Τουρκία διαθέτει περί τις 750 υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις και φιλοδοξεί να καλύπτει με αυτό τον τρόπο περίπου το 20% των αναγκών της σε ηλεκτρική ενέργεια. «Η χώρα είναι η δεύτερη στην Ευρώπη και η ένατη στον κόσμο με την εγκατεστημένη ισχύ υδροηλεκτρικών σταθμών», έχει πει ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ, δηλώνοντας υπερήφανος που ο σχεδιασμός και η κατασκευή κρίσιμων εξαρτημάτων του σταθμού είναι… made in Türkiye.
Σύμφωνα με την κατασκευάστρια εταιρεία, ο συνολικός όγκος αποθήκευσης νερού του φράγματος είναι περίπου 2,2 δισ. κυβικά μέτρα. Η μονάδα με προγραμματισμένη εγκατεστημένη ισχύ 558 MW θα παράγει 1.888 δισ. kWh ενέργειας ετησίως.
Λεπτομέρειες από τη θερμοκρασία των τοιχωμάτων έως το φορτίο νερού μπορούν να υπολογιστούν με περισσότερες από 4.000 συσκευές μέτρησης μέσα και γύρω από το σώμα του φράγματος Γιουσούφελι. Χάρη στις σεισμικές συσκευές του, το φράγμα μπορεί επίσης να μετρήσει το βάθος και το μέγεθος των σεισμών στην άμεση γειτονιά του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι 7.000 άτομα απασχολήθηκαν στην κατασκευή του φράγματος και περισσότεροι από 250 μηχανικοί εργάζονταν νυχθημερόν.
