Η Γη από πολύ μακριά, αχνή γαλάζια κουκκίδα.
Ξεκίνησε το 1977 και έκτοτε απομακρύνεται από εμάς με 60 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα. Κάποια στιγμή το 1991, και ενώ βρισκόταν στις εσχατιές του ηλιακού μας συστήματος, το ρομποτικό διαστημόπλοιο Voyager 1 έστρεψε το βλέμμα του προς το μέρος μας και τράβηξε μία τελευταία φωτογραφία. Για να διασχίσει τα 6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα που μας χώριζαν, η φωτογραφία εκείνη χρειάστηκε πεντέμισι ώρες, ταξιδεύοντας με την ταχύτητα του φωτός. Σήμερα είναι η πιο μικρή και συνάμα η πιο γεμάτη νόημα απεικόνιση του πλανήτη μας.
Έφτασε στα χέρια μας, δηλαδή στα χέρια Καρλ Σέιγκαν (παλιότερα Σαγκάν στην Ελλάδα), διάσημου πλανητικού επιστήμονα και αστροφυσικού τότε, στάχτη πλέον σε μία τεφροδόχο στο Ίθακα της Νέας Υόρκη, ήδη από το 1996. Ήταν εκείνος που είχε πιέσει ασφυκτικά την NASA προκειμένου να βγει αυτή η φωτογραφία, αμελητέας επιστημονικής, αλλά απροσμέτρητης συμβολικής σημασίας. Είναι η Αχνή Γαλάζια Κουκκίδα, η Γη μας. Καταλαμβάνει μόλις ένα δέκατο του πίξελ, σε σύνολο 640.000 πίξελ του κάδρου. Έγραφε το 1994 ο Σέιγκαν, στο βιβλίο του «Αχνή Γαλάζια Κουκκίδα»:
«Από αυτό το μακρινό σημείο θέασης, η Γη μπορεί να μην έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για εμάς όμως είναι διαφορετικά. Αναλογιστείτε ξανά αυτήν την κουκκίδα. Είναι το εδώ. Είναι το σπίτι μας. Αυτοί είμαστε εμείς. Σε αυτή έζησαν τη ζωή τους όλοι όσοι αγαπάς, όσοι γνωρίζεις, όλοι όσοι έχεις ακούσει ποτέ, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη που υπήρξε ποτέ. Το σύνολο της χαράς και του πόνου μας, χιλιάδες βέβαιες θρησκείες, ιδεολογίες και οικονομικά δόγματα, κάθε κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, κάθε ήρωας και δειλός, κάθε δημιουργός και καταστροφέας του πολιτισμού, κάθε βασιλιάς και χωρικός, κάθε ερωτευμένο νεαρό ζευγάρι, κάθε μητέρα και πατέρας, αισιόδοξο παιδί, εφευρέτης και εξερευνητής, κάθε δάσκαλος ηθικής, κάθε διεφθαρμένος πολιτικός, κάθε «σούπερ σταρ», κάθε «υπέρτατος ηγέτης», κάθε άγιος και αμαρτωλός στην ιστορία του είδους μας έζησε εδώ, πάνω σε έναν κόκκο σκόνης αιωρούμενο σε μια ηλιαχτίδα.
Η Γη είναι μια πολύ μικρή σκηνή σε μια αχανή κοσμική αρένα. Σκεφτείτε τα ποτάμια του αίματος που χύθηκαν από όλους εκείνους τους στρατηγούς και τους αυτοκράτορες, ώστε, με δόξα και θρίαμβο, να γίνουν οι στιγμιαίοι κύριοι ενός κλάσματος μιας κουκκίδας. Σκεφτείτε τις ατελείωτες αγριότητες στις οποίες υποβάλλουν τους κατοίκους μιας γωνιάς αυτού του πίξελ οι σχεδόν απαράλλαχτοι κάτοικοι κάποιας άλλης γωνιάς του, πόσο συχνές είναι οι παρεξηγήσεις τους, πόσο πρόθυμοι είναι να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον, πόσο φανατικό είναι το μίσος τους.
Η Γη είναι ο μόνος γνωστός κόσμος που φιλοξενεί ζωή. Δεν υπάρχει πουθενά κάτι άλλο, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον, στο οποίο θα μπορούσε να μεταναστεύσει το είδος μας.
Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη εκδήλωση της ανοησίας της ανθρώπινης αλαζονείας από αυτή τη μακρινή εικόνα του μικροσκοπικού μας κόσμου. Για μένα, υπογραμμίζει την ευθύνη μας να συμπεριφερόμαστε πιο μεγαλόψυχα ο ένας προς τον άλλον και να διατηρήσουμε και να αγαπάμε την απαλή γαλάζια κουκκίδα, το μοναδικό σπίτι που έχουμε γνωρίσει ποτέ.»
Για τα δικά μας αυτιά τα έλεγε, πλην «ώτα μη ακουόντων». Κι αν ακούσαμε, κάναμε πως δεν καταλάβαμε. Το σπίτι μας, η Γη, είναι εμπιπραμένο, φλεγόμενο, με τους ανέμους που σπείραμε να έχουν μεταλλαχθεί σε θύελλες. Ημείς δε άδουμε κακόφωνα, παράφωνα, στριγγά: Στην αρχή αρνηθήκαμε την κλιματική αλλαγή, ζηλωτές της αχαλίνωτης ανάπτυξης· μετά την αποδεχτήκαμε διστακτικά, ένα αναγκαίο κακό που πρέπει να τακτοποιήσουμε όπως τόσα άλλα, και ενόσω οι αρνητές πετροβολούσαν τους αγγελιοφόρους —κάτι που συνεχίζουν να το κάνουν· κατόπιν την «διαχειριστήκαμε», σε ένα σχεδόν εθελοντικό πλαίσιο που δεν διαφέρει πολύ σε δομή από μία υπερεθνική γραφειοκρατία για τον περιορισμό της αλίευσης, και σε αποτελεσματικότητα από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Βάλαμε ορισμένους κανόνες, σίγουρα, αλλά ενώ οι καμπύλες έχουν αφηνιάσει προς τα ουράνια, εμείς δεν φαίνεται να καταλαβαίνουμε τι σημαίνει «μη αναστρέψιμο».
Και τώρα, στον παρόντα χρόνο; Παίζουμε πόλεμο, παρατάσσοντας στρατιωτάκια σε ένα σκάκι με τον Χάρο, την δύστηνη μοίρα που έρχεται. Είτε χάσουμε είτε κερδίσουμε δηλαδή, χάσαμε. Όποια ισχνή πρόοδο έχουμε κάνει στην μάχη εναντίον της κλιματικής αλλαγής την παίρνουμε πίσω, την ακυρώνουμε με μία μονοκοντυλιά. Λιανίζουμε και ξεριζώνουμε τα δάση που μας έχουν απομείνει, επειδή κάποιος παίζει παιχνίδια με το αέριο· υποχωρούμε άτακτα, επαναφέροντας τον τρισκατάρατο λιγνίτη και το αποδιοπομπαίο πετρέλαιο· φέρνουμε από την πίσω πόρτα την πυρηνική ενέργεια, ενδεχόμενα μία αποδεκτή μεταβατική λύση στον δρόμο για την πράσινη οικονομία, αλλά εντελώς απροετοίμαστοι, έχοντας ενεργήσει σπασμωδικά την τελευταία δεκαετία μετά το ατύχημα στην Φουκουσίμα.
Είμαστε, εν κατακλείδι, μία χαμένη περίπτωση, κάτοικοι ενός επιπέδου κόσμου. Σαν εκείνο το πείραμα σκέψης όπου παρακολουθούμε όντα που ζουν σε δυο διαστάσεις να πλησιάζουν ανεπίγνωστα έναν κύκλο, ο οποίος όμως στον κανονικό κόσμο μας (των τριών διαστάσεων) είναι στην πραγματικότητα ένα βάραθρο: αν πέσεις μέσα επιστροφή δεν υπάρχει. Αυτά τα όντα είμαστε εμείς: Είμαστε χαμένοι γιατί σε αυτή την υπέροχη Αχνή Γαλάζια Κουκκίδα, εκεί όπου τα έχουμε φτιάξει όλα με τα χέρια μας, τα ίδια χέρια χρησιμοποιούμε τώρα για να βγάλουμε τα μάτια μας. Ολομόναχοι στο αχανές, χωρίς εξωτερική βοήθεια. Μέσα σε ένα Σύμπαν το οποίο -είτε είμαστε γελοία μοναδικοί είτε όχι- κοιτά αδιάφορο καθώς αυτοκαταστρεφόμαστε.
Γιώργος Ναθαναήλ